गत आइतबार र सोमबार मतगणना गरेपछि टर्कीको निर्वाचन आयोगले राष्ट्रपतीय निर्वाचन दोस्रो चरणमा प्रवेश गरेको घोषणा गर्‍यो । यो निर्वाचनमा २० वर्षदेखि सत्तामा रहेका बहालवाला राष्ट्रपति रिसेप तइप एर्डोगानलाई हराउने प्रतिपक्षी दलको चाहनामा पहिलो चरणमा धक्का लाग्यो ।

एर्डोगानका प्रतिस्पर्धी केमल किलिस्डरोलु थिए । टर्कीको आर्थिक र राजनीतिक सुधारको एजेण्डा लिएर चुनावी मैदानमा गएका उनले ४४.९ प्रतिशत मत ल्याए भने एर्डोगानले ४९.५ प्रतिशत मत ल्याए । कसैले पनि ५० प्रतिशत मत कटाउन नसकेपछि मे २८ मा दोस्रो चरणको निर्वाचन हुने भएको हो ।

८ करोड ५० लाख जनसंख्या रहेको टर्की यसपटकको निर्वाचनमा सबैभन्दा बढी विभाजित देखियो । एर्डोगानको नेतृत्वमा टर्कीले आर्थिक संकट व्यहोर्दा समेत लाखौँ टर्कीसले एर्डोगानलाई नै विश्वसनीय नेता मानेका छन् ।

सन् २००३ देखि सन् २०१४ सम्म प्रधानमन्त्री बनेका एर्डोगान सन् २०१४ देखि राष्ट्रपति बने । सन् १९९० देखि उनी टर्कीका मेयर थिए । सत्तामा रहँदा उनले टर्कीमा आर्थिक रुपान्तरण पनि गरेका थिए । आफ्नो पालामा मुलुकमा धेरै सफलता हात पारेका कारण उनी राष्ट्रवादी नेताका रूपमा परिचित छन् । उनले मुस्लिम समुदायको विश्वास आर्जन गरेका छन् भने एर्डोगानका युवा समर्थक अत्यधिक छन् ।


वर्तमान अवस्थामा टर्कीमा मुद्रास्फिति ५० प्रतिशतले बढेको छ । स्वदेशी मुद्रा लिराको भाउ डलरसँग दाँज्दा ७५ प्रतिशतले कमजोर बनेको छ । यो अवस्थामा पनि एर्डोगानले ब्याजदर बढाउने पहल गरेका छैनन् ।

प्रतिपक्षीले किन जित्न सकेन ?

केमलले एर्डोगानसँग कडा प्रतिस्पर्धा गरे । एर्डोगान अधिनायकवादी बनेको भन्दै टर्कीमा प्रजातान्त्रिक मूल्य मान्यता स्थापित गर्ने केमलको एजेण्डा थियो । उनले आर्थिक सुधारका एजेण्डा पनि अघि सारेका थिए । केमललगायत उनका समर्थकले एर्डोगानलाई अधिनायकवादीको आरोप लगाएका थिए ।

एर्डोगानको पालामा धेरै शान्तिपूर्ण आन्दोलनमा दमन भएका थिए भने स्वतन्त्र मिडिया बन्द गरिएको थियो । यी एजेण्डाका बाबजुद केमलको गठबन्धनमा आवद्ध ६ दलले उनलाई कमजोर बनाउन सकेनन् ।



यसका पछाडि धेरैवटा कारण छन् । उम्मेदवारका रूपमा उनी कमजोर रहेको र निर्वाचन अनुसन्धानकर्ताको गलत प्रतिवेदन, प्रतिपक्षीलाई रोक्न एर्डोगानका हर्कत र एर्डोगानकै लोकप्रियताका कारण केमल कमजोर देखिएको विश्लेषण भइरहेको छ ।

‘योग्यताका हिसाबले केमल कमजोर उम्मेदवार हुँदै होइनन् । तर उनले एर्डोगानका कमजोरीलाई सशक्त रूपमा उठान गर्न सकेनन्,’ निर्वाचन रणनीतिकार म्याक्रो भन्छन् । निर्वाचन अनुसन्धानकर्ताहरुको प्रतिवेदनबाट हौसिनु नै गलत भएको म्याक्रोको भनाइ छ । ‘अनुसन्धानकर्ताको प्रतिवेदनबाट हौसिएर कमजोर रणनीति बनाउनुको परिणाम हो यो निर्वाचन,’ उनले भने ।

केमलको पार्टी आधुनिक टर्कीका संस्थापक मुस्ताफा केमल आत्रुकले गरेका हुन् । त्यस पार्टीले धर्मनिरपेक्ष नेतृत्व विकास गर्न खोजे पनि इतिहासमा यस पार्टी मुस्लिमप्रति भने कठोर थियो । केमलको नेतृत्वमा यस पार्टीको नीति सुधार भएको हो । त्यसपछि इस्लामिक दलमा रहेकाहरू पनि यता आकर्षित भए ।

एर्डोगानको एके पार्टीसँग पटक–पटक हार व्यहोरेकाले पनि केमलको सीएचपीप्रति मतदाता धेरै आकर्षित नभएका हुन् । ६ दलीय गठबन्धन कुनै पनि बेला भत्किन सक्ने जोखिम पनि उत्तिकै रहेको मतदाताको भनाइ छ । यसले थप अस्थिरता निम्त्याउन सक्ने चिन्ता कतिपय मतदाताले गरेका छन् ।

प्रतिपक्षीको कमजोर प्रयत्न

हालैका वर्षमा एर्डोगानका कठोर आलोचक तथा स्तानबुलका मेयर समेत रहेका सीएचपीका एकरम इमोग्लु राष्ट्रपति हुने आशा धेरै मतदाताले राखेका थिए । तर सन् २०२२ को अन्त्यमा उनीमाथि तीन वर्ष जेल सजायँ सुनाइयो भने राजनीतिमा प्रतिबन्ध लगाइयो ।

समर्थकहरू एर्डोगानले इमोग्लुको राजनीति षडयन्त्रपूर्वक सिध्याएको बताउँछन् । धेरै पर्यवेक्षकहरूले टर्कीको सत्तामा एर्डोगानको जबर्जस्त पकड रहेकाले कसैले पनि उनलाई हल्लाउन नसक्ने बताउँछन् ।



सन् २०१८ मा राजनीतिककर्मी सेलिम सजकले लेखेका छन्, ‘एर्डोगानलाई सत्ताबाट हटाउने चाहाना सशक्त भए पनि प्रयत्न भने कमजोर भयो । एर्डोगानले सत्ताको दुरूपयोग गरेर प्रतिपक्षीलाई कमजोर बनाउँथे । सम्पूर्ण स्रोत साधनले सम्पन्न एर्डोगानलाई वैधानिक बाटोबाट सत्ताच्यूत गर्न प्रतिपक्षी दलको प्रयत्न केही कमजोर पनि रह्यो ।’

दोस्रो चरणको निर्वाचनमा पनि प्रतिपक्षीको सत्तारोहणको मौका कम नै रहेको पर्यवेक्षकहरूको मत छ । ‘मलाई लाग्दैन कि दोस्रो चरणमा प्रतिपक्षीले बाजी मार्नेछ,’ स्तम्भकार आर्दा टुन्सा भन्छन् । संसदीय निर्वाचनमा पनि एर्डोगानकै एके पार्टीले बहुमत ल्याएको छ । ‘राष्ट्रपतीय निर्वाचनमा प्रतिपक्षी दलको उम्मेदवार विजयी भए पनि उनलाई कमजोर बनाउन सक्ने शक्ति आफूसँग भएको भन्दै एर्डोगानले मतदातालाई विश्वस्त पार्नसक्ने ठाउँ छ,’ टुन्काले भने ।

यो परिस्थितिमा कमेलले ल्याएको ४४.९ प्रतिशत मत निकै सम्मानजनक रहेको राजनीतिशास्त्रका प्राध्यापक ओर्कन सिलक बताउँछन् । ‘प्रतिपक्षी दलले यस निर्वाचनमा महत्वपूर्ण उपलब्धि हासिल गरे पनि उसको नतिजा प्राप्ति अपर्याप्त भयो । तर प्रतिपक्षी दलको सम्पूर्ण प्रयत्न खेर गएको भन्न मिल्दैन’, उनले भने ।

टर्कीमा ४९ प्रतिशत मत आर्थिक संकटको पक्षमा युवाहरूले खसालेको भन्दै टिप्पणी पनि भइरहेको छ । हाल टर्कीमा लगानीमैत्री वातावरण नरहेको अवस्थामा केमलले लगानीमैत्री नीति अघि सारेका थिए ।

निर्वाचन परिणाम सार्वजनिक हुनेबित्तिकै टर्कीको सेयर बजारमा ६ प्रतिशतले गिरावट भयो भने इस्तानबुलको परिसूचकमा बैंकिङ क्षेत्रमा १० प्रतिशतले गिरावट आयो । ‘दुर्भाग्य ४९ प्रतिशत मतदाताले आर्थिक संकटको पक्षमा मतदान गरे । आगामी २ सातामा स्वेदशी मुद्रा निकै कमजोर स्थितिमा पुग्ने छ’, ह्यारिसले भने ।

टर्कीमा निर्वाचन विज्ञ कहाँ चुके ?

निर्वाचन विज्ञले राष्ट्रपतीय निर्वाचनको यस्तो परिणाम परिकल्पना गरेका थिएनन् । यसपटक राष्ट्रवादी, विकासविद्, इस्लामिक तथा समाजवादी प्रजातान्त्रिक धारका गठबन्धनले एर्डोगानलाई हटाउने उनीहरूको आकलन थियो । ६ दलीय गठबन्धनमा आवद्ध राजनीतिक दल र तीनका समर्थकले पनि एर्डोगान अघि हुने परिकल्पना नै गरेका थिएनन् । यसपटक एर्डोगानलाई हटाउने भने पनि निर्वाचन दोस्रो चरणमा प्रवेश गरेको छ ।



निर्वाचनको समयमा धेरै मतसर्वेक्षण भएका थिए । धेरै सर्वेक्षण ट्वीटरमा केन्द्रित थिए । केमलका समर्थकहरूले एर्डोगानका कमजोरीप्रति त्यति धेरै ध्यानै दिएनन् । दुई दशकसम्म सत्तामा रहेका एर्डोगानले युवा शक्ति, मिडिया तथा राज्य संयन्त्रको भरपुर प्रयोग गर्ने स्थिति थियो । तर, केमलले पनि मिडियाको भरपुर प्रयोग गरे । भद्र शैलीका उनले स्वतन्त्र मिडियामार्फत आफ्नो पक्षमा माहौल सिर्जना गर्दै गए ।

एर्डोगानको दलले पनि केमलले यसपटक बलियो चुनौती दिनसक्ने आकलन गर्न भ्यायो । धेरै अखबार, पडकास्ट तथा टेलिभिजनले केमलले कडा चुनौती दने सामग्री सम्प्रेषण गरे । ती सामग्री र विचारले उल्टै सीएचपीलाई हानी गरेको विश्लेषकहरूको मत छ । सत्तामा रहनका लागि एर्डोगानले हरेक रणनीति बनाउन र कार्यान्वयन गर्न सक्ने नतिजाले देखाएको विश्लेषकहरूले बताएका छन् ।

टर्कीको निर्वाचन परिणामलाई अहिले विश्वले नै कुरिरहेको छ । तर विश्लेषकहरूका सर्वेक्षण र अभिव्यक्तिलाई अविश्वास गरिरहेको छ । विश्लेषकहरूले कुनै न कुनै धार समात्ने भएकाले उनीहरूप्रति अविश्वास बढेको हो । सर्वेक्षणहरूले केमललाई अग्रस्थानमा देखाए पनि नतिजाले भने त्यसलाई गलत साबित गरिदियो । यसले निर्वाचन अप्रत्यासित बन्दै गएको देखाउँछ ।

एर्डोगानले अझै पनि सत्ताको दुरूपयोग गरेर जित निकाल्न सक्ने सम्भावना रहेको बताइन्छ । चुनावमा निष्पक्षता र पारदर्शिता कम हुँदै गएको अन्तर्राष्ट्रिय पर्यवेक्षकहरूले बताएका छन् ।

आर्थिक संकटबाट गुज्रिएको टर्कीमा एर्डोगानको लोकप्रियताको ग्राफ भने घटेको छैन । सत्तामा रहनका लागि उनले जस्तोसुकै रणनीति सफल गराउन सक्छन् भन्ने पनि निर्वाचनले प्रस्ट पारेको छ । दुई दशकदेखि सत्तामा रहेका एर्डोगानलाई दोस्रो चरणमा विपक्षीको चुनौतीको स्थिति प्रतिक्षारत छ ।