— बैंकहरूबीचको सापटी दर (अन्तरबैंक ब्याजदर) तीन प्रतिशतभन्दा तल जान नदिन नेपाल राष्ट्र बैंकले बजारबाट धमाधम पैसा तानिरहेको छ । ब्याजदरलाई स्थायित्व दिन भन्दै पछिल्लो डेढ महिनामा राष्ट्र बैंकले निक्षेप संकलन उपकरणबाट मात्र २ खर्ब ८२ रुपैयाँभन्दा बढी तानिसकेको छ ।

केन्द्रीय बैंकले तरलता व्यवस्थापनमा प्रयोग गर्ने अल्पकालिन उपकरण हो, निक्षेप संकलन । यिनको परिपक्व अवधि थोरै हुन्छ । यसकारण पछिल्लो डेढ महिनामा निक्षेप संकलनमार्फत पौने ३ खर्ब रुपैयाँ बजारबाट ताने पनि सोमबारसम्म करिब ७५ अर्ब रुपैयाँ मात्र लगानीमा (आउटस्ट्यान्डिङ) रहेको राष्ट्र बैंकले जनाएको छ ।

ब्याजदरमा स्थिरता कायम गर्न भन्दै नेपाल राष्ट्र बैंकले ब्याजदर करिडोर लागु गरेको छ । दीर्घकालीन ब्याजदरमा स्थायित्व ल्याउन अल्पकालीन ब्याजदर अर्थात् अन्तरबैंक ब्याजदरलाई निश्चित सीमाभित्र राख्न अपनाइएको विधि ब्याजदर करिडोर हो । यसले मौद्रिक नीतिको कार्यदिशालाई समेत इंगित गर्दछ । स्थायी तरलता सुविधा उपलब्ध हुने दरले माथिल्लो सीमा र निक्षेप संकलन दरले तल्लो सीमाका रूपमा काम गर्छ । यी दर मौद्रिक नीतिले आवश्यकता हेरी समयसमयमा परिवर्तन गर्दछ । मौद्रिक नीतिको पहिलो त्रैमासिक समीक्षामार्फत राष्ट्र बैंकले बैंकदर (ब्याजदर करिडोरको माथिल्लो सीमा) ७, नीतिगत दर ५.५ र निक्षेप संकलन ३ प्रतिशत तय गरेको छ । यसको अर्थ अन्तर बैंकदर ३ प्रतिशतभन्दा तल रहँदा राष्ट्र बैंकले बजारबाट पैसा झिक्नुपर्छ (तान्नु) भने ७ प्रतिशतभन्दा बढी हुँदा बजारमा पैसा पठाउनुपर्छ ।

पछिल्ला सातामा अन्तर बैंक दर ३ प्रतिशतभन्दा कम रहेकाले राष्ट्र बैंकले धमाधम पैसा तानिरहेको हो । सोमबारसम्म अन्तरबैंक ब्याजदर २.८४ प्रतिशत छ । यहीकारण राष्ट्र बैंकले निक्षेप संकलन उपकरणमार्फत १४ दिनका लागि बजारबाट ३५ अर्ब रुपैयाँ तान्न सोमबार नै सूचना आह्वान गरिसकेको छ । दीर्घकालीन ब्याजदरलाई स्थायित्व दिन ब्याजदर करिडोरलाई प्रभावकारी रूपमा कार्यान्वयन गर्नकै लागि निक्षेप संकलनमार्फत तरलता व्यवस्थापन गरिरहेको नेपाल राष्ट्र बैंक मौद्रिक व्यवस्थापन विभाग प्रमुख पीताम्बर भण्डारीले बताए ।

‘अन्तरबैंक दर ३ प्रतिशतभन्दा तल जान नदिन बजारबाट पैसा तानिएको हो । गत बिहीबार र शुक्रबार दुई दिन अन्तरबैंक दर ३ प्रतिशतभन्दा माथि थियो । आइतबारदेखि पुनः ३ प्रतिशतभन्दा तल झरेपछि निक्षेप संकलन उपकरण जारी गरिएको हो,’ उनले भने, ‘अहिले ब्याजदर घट्दो क्रममा छ, यस्तो अवस्थामा धेरै तल नझरोस् र स्थायित्व होस् भन्नकै लागि ब्याजदर करिडोरलाई प्रभावकारी रूपमा कार्यान्वयन गर्न लागिएको हो ।’ गत मंसिर ६ देखि यही पुस १९ सम्म राष्ट्र बैंकले करिब पौने ३ खर्ब रुपैयाँ ताने पनि लगानीमा रहेको रकम ७५ अर्ब मात्र रहेको र त्यो पनि आवश्यकताअनुसार बजारमा पठाइने भण्डारीले बताए । बजारबाट कति तानियो भन्नुभन्दा पनि तानेकोमध्ये अहिले राष्ट्र बैंकसँग कति रकम छ भन्ने महत्त्वपूर्ण भएको भण्डारीको भनाइ छ । ‘मंगलबार पनि ८ अर्ब ७० करोड रुपैयाँको निक्षेप संकलनको अवधि सकिँदै छ, त्यसपछि त्यो पैसा बजारमा आउँछ,’ उनले थपे, ‘सोमबारसम्म वित्तीय प्रणालीमा करिब ४२ अर्ब रुपैयाँ अधिक तरलता (सीआरआर बाहेक) छ ।’


राष्ट्र बैंकले आन्तरिक ऋणमार्फत पनि बजारबाट पैसा उठाइरहेको छ । सोही क्रममा हालसम्म १ खर्ब २८ अर्ब ३१ करोड रुपैयाँ आन्तरिक ऋण उठाइसकेको राष्ट्र बैंकले जनाएको छ ।

बजारमा पर्याप्त तरलता रहेको भन्दै राष्ट्र बैंकले दोस्रो त्रैमासका लागि तय गरिएको विकास ऋणपत्र अघि सारेर पहिलो त्रैमासमै आन्तरिक ऋण उठाएको थियो । सरकारले सुरुमा चालु आर्थिक वर्षको पहिलो र दोस्रो त्रैमासमा ५५/५५ अर्ब रुपैयाँका दरले आन्तरिक ऋण उठाउने योजना थियो । तर अहिलेसम्म १ खर्ब २८ अर्ब ३१ करोड रुपैयाँ आन्तरिक ऋण उठाइसकेको छ ।

चालु आर्थिक वर्षको बजेट वक्तव्यमा सरकारले तय गरेको आन्तरिक ऋण संकलनका लागि नेपाल राष्ट्र बैंकले तालिका सार्वजनिक गरेको छ । यसअनुसार पुससम्ममा १ खर्ब १० अर्ब रुपैयाँ र त्यसपछिका ६ महिनामा १ खर्ब ३० अर्ब गरेर यस वर्ष कुल २ खर्ब ४० अर्ब रुपैयाँ आन्तरिक ऋण उठाउन लागेको हो । तर हाल वित्तीय प्रणालीमा पर्याप्त तरलता रहेकाले राष्ट्र बैंकले चालु आर्थिक वर्षको दोस्रो र तेस्रो त्रैमासका लागि तय गरेको आन्तरिक ऋण पनि अहिले धमाधम उठाइरहेको हो ।

गत कात्तिकसम्म वाणिज्य बैंकहरूको औसत आधार दर ९.७४, विकास बैंकहरूको १२ र वित्त कम्पनीहरूको १३.३३ प्रतिशत छ । अघिल्लो वर्षको कात्तिकमा वाणिज्य बैंकहरूको औसत आधार दर १०.६० प्रतिशत थियो । ०८० कात्तिकमा वाणिज्य बैंकहरूको निक्षेपको भारित औसत ब्याजदर ७.७६, विकास बैंकहरूको ९.११ र वित्त कम्पनीहरूको १०.०२ प्रतिशत छ । ०७९ कात्तिकमा वाणिज्य बैंकहरूको निक्षेपको भारित औसत ब्याजदर ८.३२ प्रतिशत कायम थियो । सोही अवधिमा कर्जाको भारित औसत ब्याजदर ०८० कात्तिकमा ११.९६ प्रतिशत छ । गत कात्तिकमा यस्तो दर १२.६५ प्रतिशत थियो ।

चालु आर्थिक वर्षको पहिलो चार महिनामा बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट निजी क्षेत्रमा प्रवाहित कर्जा २.१ प्रतिशत अर्थात् ९९ अर्ब ४० करोडले बढेको छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा यस्तो कर्जा १.५ प्रतिशत अर्थात् ६८ अर्ब ५५ करोडले बढेको राष्ट्र बैंकको तथ्यांक छ । वार्षिक बिन्दुगत आधारमा गत कात्तिकसम्ममा बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट निजी क्षेत्रतर्फ प्रवाहित कर्जा ४.४ र निक्षेप संकले १४.३ प्रतिशतले बढेको राष्ट्र बैंकको तथ्यांक छ ।