— भारतीय विदेशमन्त्री एस जयशंकरले नेपालसहितका छिमेकीसँग भारतले स्थायी सहकार्य चाहेको र त्यसैअनुसारको रणनीतिका साथ काम गरिरहेको बताएका छन् । त्यस्तो सहकार्यबाट छिमेकीले आफ्नो हित अनुभूत गर्ने गरी काम भइरहेको उनको भनाइ छ ।
इन्डिया टुडे ग्रुपको युट्युब च्यानल लल्लन टपलाई दिएको अन्तर्वार्तामा उनले नेपालसहित छिमेकीसँगको सम्बन्धमा स्थायी सहकार्यलाई जोड दिएका हुन् ।
नेपालसँग सम्बन्धमा भइरहेको उतार–चढावबारे सोधिएको प्रश्नमा जयशंकरले भने– ‘नेपाल, माल्दिभ्स वा अरू छिमेकी सम्बन्धमा केही तलमाथि भएको देखिन्छ । त्यहाँको आन्तरिक राजनीति पनि त्यसको कारण हो । गठबन्धनको संस्कृतिमा आज यो, भोलि त्यो पनि भइरहन्छ । त्यही बीचमा कसैले भारतबारेमा टिप्पणी गर्न सक्छन् । त्यहाँ कसरी राजनीति भइरहेको छ, त्यसमै निर्भर हुने कुरा हो ।’
उनले राजनीतिभन्दा बाहिर गएर सम्बन्ध मजबुत बनाउनुपर्ने बताए । ‘हामी स्थायी सहकार्य गर्न चाहन्छौं भन्नुको अर्थ विद्युत् प्रसारण लाइन, सडक, वाटरवेज, रेल लाइन बनाऔं, यस्तो सहकार्य जुन राजनीतिक परिवर्तनले पनि नफेरियोस्,’ उनले भनेका छन्, ‘त्यस्तो सहकार्य गर्दा छिमेकीलाई लाग्नुपर्छ, यसबाट हामीलाई हित भएको छ ।’ पत्रकार सौरभ द्विवेदीको ‘भारतमाथि निर्भरता बढाइनुपर्छ भन्न खोज्नुभएको हो ?’ भन्ने प्रश्नमा जयशंकरले भने, ‘होइन सहकार्य गर्ने भनेको हो, जसको लाभ छिमेकीले पाएको महसुस गरोस् । भारतले मात्र गरिरहेको छ, त्यस्तो मात्रै सन्देश जान हुँदैन ।’
नेपालले पहिलो पटक भारतलाई बिजुली बेचिरहेको र त्यसबाट आयआर्जनसमेत गरेको विषयलाई जयंशकरले विशेष जोड दिए । प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको छिमेकी नीतिको पहिलो निचोड नै स्थायी सहकार्य रहेको उनले सुनाए । काठमाडौं वा कोलम्बोमा बसेर त्यहाँका नागरिकले भारतलाई आफ्नो बजारका रूपमा हेर्नुपर्नेमा उनले जोड दिए ।
‘भारत हाम्रो बजार हो, ऊर्जाको ग्राहक हो, त्यहाँबाट पर्यटक आउँछन्, मालसामान आउँछ, उपचारका लागि बिरामी भारत आउँछन्,’ उनले भने, ‘उनीहरूले भारतबाट पाइरहेको लाभलाई हेर्न सक्नुपर्छ । जब उनीहरूले आफ्नो लाभ हेर्न थाल्छन् । त्यसबेला भारतलाई लिएर कायम असुरक्षाको भावना हटेर जानेछ ।’
उनले नेपालमा राजनीतिक समीकरण फेरिएको सन्दर्भमा आफूलाई केही पूर्वाभास रहेको संकेत दिएका छन् । अघिल्लो सत्ता गठबन्धनभित्र केही समस्या रहेको थाहा पाएको उनले बताए । ‘प्रचण्डजीसँग जनवरीमा मेरो युगान्डामा भेट भएको थियो । हामीले त्यो बेला कुरा गरेका थियौं । त्यतिबेला नै गठबन्धनमा केही समस्या रहेको आभास भएको थियो । त्यसपछि पनि हामी सम्पर्कमै थियौं’ उनले भने, ‘छिमेकमा हाम्रा अब्बल राजदूतहरू छन् । घटनाक्रमलाई नजिकबाट अवलोकन गर्नुहुन्छ । कतिपयले आफैं पनि हामीसँग सेयर पनि गर्नुहुन्छ ।’
युगान्डाको भेटमा चीनतर्फबाट गठबन्धन तोड्न दबाब आएको प्रचण्डले केही सुनाएको हो ? भन्ने प्रश्नमा जयशंकरले ‘होइन, त्यो कुरा छाड्नुस’ भन्दै पन्छिए । उनले नयाँ गठबन्धनबाट सरकार बनेको र आफूहरू यो सरकारसँग काम गर्न तयार रहेको बताए । उनले नेपालको नयाँ विदेशमन्त्रीलाई बधाई दिएकोसमेत उल्लेख गरे । सत्ता समीकरणको फेरबदल राजनीतिमा सामान्य रहेको र गठबन्धनको राजनीतिमा अझ बढी हुने उनको भनाइ थियो ।
२०१५ मा संविधान जारी हुने बेला परिस्थिति, नाकाबन्दी र सीमा विवाद लगायतका सन्दर्भमा पनि जयशंकरले आफ्नो भनाइ राखेका छन् । एमाले अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीले आफ्नो पार्टी बैठकमा लिखित दस्ताबेजमै जयशंकरले नेपाली राजनीतिक पार्टीलाई संविधान निर्माणका सन्दर्भमा आफूबाट ‘धम्की’ दिएको चर्चा गलत भएको दाबी गरे ।
‘के लाग्छ ? म कसैलाई धम्क्याउन सक्छु ?’ जयशंकरको जवाफ थियो । उनले संविधानको सन्दर्भमा भारतबाट कुनै पनि विषयमा सुझाव नभएको बताए । ‘मधेशमा जुन बन्द र रोकावट भएको थियो, त्यो नेपालतर्फबाटै भएको थियो । हाम्रोतिर थिएन,’ उनले भनेका छन्, ‘उनीहरूले आफ्नैतर्फ गम्भीर परिस्थितिको राजनीति सिर्जना गरेका थिए ।’ त्यतिबेला आफू नेपाल जानुको उद्देश्य परिस्थिति थप खराब हुन नदिन आग्रह गर्नु मात्र रहेको बताए । ‘हामीले कहिल्यै पनि यो गर्नुस्, त्यो गर्नुस् भनेर प्रेस्क्रिप्सन दिएनौं, मेरो जानुको उद्देश्य परिस्थिति थप खराब हुनुपूर्व केबल सोच्नुहोस् भन्ने मात्रै थियो,’ जयशंकरले भने, ‘मधेशमा खराब स्थिति थियो, तनाव कम गर्नुस् । परिस्थिति थप बिग्रन नदिनुस् भन्ने मात्र थियो ।’
सीमा विवादका सन्दर्भमा नेपालले गरेको संविधान संशोधनप्रति भने उनले अप्रत्यक्ष रूपमा असन्तुष्टि व्यक्त गरे । सीमा विवादका सन्दर्भमा सोधिएको प्रश्नमा उनले केही क्षेत्रमा ‘विवाद’ रहेको र त्यो लुकाउने कुरासमेत नभएको बताए । उनले विदेश सचिवस्तरमा त्यस विषयमा छलफल चलिरहेको स्मरण गराए । ‘कुनै विवाद छ र हामी बसेर कुरा गरिरहेका छौं भने त्यो बेला मेरो यो अपेक्षा हुँदैन कि ती कुराहरू बाहिर जाओस्, जसले परिस्थितिलाई भड्काउन सक्छ,’ उनले भने । नेपाल र भारतबीचको खुला सीमा पूरै दुनियाँमा एउटा विश्वासको नमुना रहेकोसमेत उनले उल्लेख गरे ।
