यही २४ अगष्टमा मा रूसको निजी सेना तथा भाडाका लडाकुको रूपमा चिनिने वागनर समूहका प्रमुख येवगेनी प्रिगोजिनको मृत्यु भएको एक वर्ष पूरा हुँदैछ ।
प्रिगोजिनको अप्रत्यासित मृत्युको एक वर्ष बितिसक्दा पनि सो समूहमा आबद्ध रहेका भाडाका लडाकु तथा सैनिकहरुको अवस्था हाल के कस्तो छ भन्ने प्रष्ट छैन । ती लडाकुहरू युक्रेन, सिरिया र अफ्रीकाका केही भागहरूमा सक्रिय रहेका थिए ।
बीबीसीले वागनर समूहका पूर्वलडाकु तथा अन्य सम्बन्धित व्यक्तिहरूसँग कुरा गरी प्रिगोजिनको विमान दुर्घटनामा मृत्यु र रूससँग भएको सम्झौता पश्चात् यो समूहका लडाकुहरुको अवस्था के छ भन्ने बुझ्ने प्रयास गरेको छ ।
जो भाग्न सफल भए
सन् २०२३ को सेप्टेम्बर महिना । निलो आँखा भएका एक युवक टर्कीको इस्तानबुल विमानस्थलको चेक-इन काउन्टरमा उभिरहेका थिए । किफाया अर्थात गलबन्दी ओढेका ती युवक जाने प्रयासमा थिए । उनको उद्देश्य कुनै अन्य अफ्रिकी देशमा गएर जागिर गर्नु थियो ।
ती युवक वागनर समूहका पूर्व लडाकु थिए ।
यो समूहको नियन्त्रणमा करोडौं डलरका कम्पनी तथा परियोजनाहरु रहेका छन् । यो समूह सिरिया, माली, मध्य अफ्रीका, सुडान र लिबियामा सक्रिय रहँदै आएको छ । रूसले युक्रेनमाथि आक्रमण गर्दा वागनर समूहका लडाकाहरूको महत्वपूर्ण भूमिका थियो ।
ब्रिटेनको रक्षा मन्त्रालयको एक अनुमान अनुसार युक्रेनमा वागनर समूहका लगभग ५० हजार लडाकुहरू थिए ।
बीबीसीले प्राप्त गरेको एक सूचीअनुसार, यी लडाकुहरू मध्ये लगभग २० हजार बखमुतको युद्धमा मारिएका थिए । यी मध्ये अधिकांश पूर्वकैदी थिए ।
प्रिगोजिनले सन् २०२३ को मे महिनामा हतियारको अभाव भएकोमा रूसी रक्षा मन्त्रालयलाई आरोप लगाउँदै युद्धको मोर्चामा रहेका आफ्ना लडाकुहरूलाई फिर्ता हुन आदेश दिएका थिए ।
गलबन्दी पहिरिएका ती युवक चाहिं त्यसबेला त्यहाँबाट निस्किन सफल भए । भागेर हिंडेका उनलाई टेलिग्राममा एक सन्देश प्राप्त भयो जसमा न्यायको लागि सहभागी हुन अपिल गरिएको थियो ।
पुटिनको विरुद्धमा विद्रोह
युक्रेनको विरुद्धको युद्धमा सक्रिय वागनर समूह एक समय रुसी राष्ट्रपति पुटिनको विरोधी बनिसकेको थियो ।
वागनर समूहले पुटिनको विरोधमा आक्रामक रबैया अपनाउँदा, ती युवक पनि सोही समूहमा सक्रिय थिए जो अहिले देश छाडेर बाहिर निस्किन सफल भएका छन् ।
उनले अन्तिम पटक प्रिगोजिनलाई त्यसबेला देखेका थिए, जतिबेला प्रिगोजिनले कारमा कतै जाँदै गर्दा सेल्फीको लागि पोज दिइरहेका थिए । वागनर समूहले मस्कोतर्फको मार्च गर्ने घोषणा गरेको थियो । तर, पछि सो मार्च रोकियो ।
रुसी राष्ट्रपति पुटिन र प्रिगोजिनबीच सम्झौता भयो । जसमा वागनर समूहका लडाकुहरू रूसी सेनामा सामेल हुन सक्ने वा प्रिगोजिनसँग बेलारूस जान सक्ने विकल्प उपलब्ध थियो।
त्यो बेला नै आफुले अब वागनर समूहमा आफ्नो करियर समाप्त भएको कुरा बुझेको ती युवक बताउँछन् ।
उनका अनुसार सो सम्झौताको कार्यान्वयनमा लापरबाही गर्न थालियो। केही बेलारुस भए भने कोही अन्तै । भविष्य अनिश्चित भएपछि उनले पनि आफ्नो लागि निर्णय लिए र देश छाडे ।
२३ अगस्त २०२३ – जब बदलियो वागनर समूह
उक्त सम्झौता भएको दुई महिनापछि, अगस्त २३ मा मस्कोको उत्तरी क्षेत्रमा निजी जेट दुर्घटनामा प्रिगोजिनको मृत्यु भयो । यस दुर्घटनामा प्रिगोजिनसहित वागनर समूहका धेरै सदस्यको मृत्यु भएको थियो । रूसले यस घटनामा आफ्नो कुनै भूमिका नरहेको दाबी गर्यो। तर वागनर समूहका लडाकु तथा अरु धेरै मानिसहरु यो घटनामा रुसकै हात रहेको विश्वास गर्दछन् ।
ती युवाले भने, ‘जब उनीहरूले प्रिगोजिनको हत्या गरे, त्यसपछि रूसमा मेरो लागि केही बाँकी थिएन।’ सो घटनापछि उनले विकल्पहरूको खोजी गर्न थालेका थिए।
ती युवकको वैध पासपोर्ट थियो। केही बचत रकम पनि थियो र युद्धको अनुभव पनि। उनी सिरिया जाने निधो गरे जहाँ उनले विगतमा लडेका थिए ।
सिरियामा रहेका लडाकुहरूलाई पनि रूसी सेनामा सामेल हुने प्रस्ताव राखिएको थियो।
वागनर समूहका एक पूर्वलडाकुले भने, ‘लडाकाहरूको सामु दुई विकल्प थिए। सेनामा जागिर खानु वा भाडामा जानु।’
