— करिब एक महिनाअघि इरानले गरेको आक्रमणको जवाफमा इजरायलले शनिबार बिहान इरानको सैन्य इलाकामा हवाई आक्रमण गरेसँगै पश्चिम एसियामा तनाव चर्केको छ । इजरायली सुरक्षा फौज (आईडीएफ) ले इरानका सैन्य अखडाहरूमा ‘सटीक आक्रमण’ गरेको जनाएको छ । उक्त आक्रमण आफूविरुद्ध इरान र उसका साझेदारहरूले बारम्बार गरेका हमलाको जवाफ भएको इजरायलको दाबी छ ।
इरानले लेबनानस्थित इरान समर्थित समूह हेजबुल्लाहलक्षित आक्रमण गरेसँगै गत अक्टोबर १ मा इजरायलमाथि १ सय ८० वटा बलिस्टिक क्षेप्यास्त्र प्रहार गरेको थियो । त्यसको जवाफमा शनिबार आक्रमण गरेको इजरायलको भनाइ छ ।
आईडीएफ प्रवक्ता डानियल हगारीले तत्कालका लागि आफ्नो जवाफी कारबाही पूरा भएको र आक्रमणमा प्रयोग भएका विमानहरू सुरक्षित रूपमा फर्किएको जनाएको छ । इजरायलसामु आफ्नो प्रतिरक्षा गर्ने अधिकार र दायित्व भएको हगारीको भनाइ छ । आईडीएफले गुप्तचरी सूचनाका आधारमा इरानस्थित क्षेप्यास्त्र निर्माण केन्द्रहरूमा प्रहार गरेको जनाएको छ ।
आईडीएफले राजधानी तेहरानका साथै इलम र खुजेस्तानस्थित सैन्य शिविरमा गरेको आक्रमणबाट सीमित क्षति पुगेको इरानी सेनाले जनाएको छ । इजरायली आक्रमणमा चार सैनिकको ज्यान गएको इरानले जनाएको छ । इरानस्थित परमाणु वा तेल प्रशोधन केन्द्रमा भने इजरायलले कुनै निसाना नबनाएको जनाइएको छ ।
आक्रमणको जवाफमा लेबनानी समूह हेजबुल्लाहले उत्तरी इजरायलमा रेकट प्रहार गरेको छ । हेजबुल्लाहले उत्तरी इजरायलस्थित गुप्तचर निकायको मुख्यालय र तेल अभिभस्थित टेल नोफ सैन्य अखडामा ‘साल्भो’ रकेट र ड्रोन आक्रमण गरेको अल जजिराले जनाएको छ । त्यस्तै, हेजबुल्लाहले लेबनानको आइता अल–शाव गाउँको बाह्य क्षेत्रमा रहेका इजरायली सेनालाई लक्षित गरी आक्रमण गरेको जनाइएको छ । ती आक्रमणमा भएको क्षतिबारे भने केही उल्लेख गरिएको छैन ।
इरानले इजरायली आक्रमण अन्तर्राष्ट्रिय कानुनको उल्लंघन भएको र आफ्नो भूमिको रक्षा गर्ने अधिकार रहेको प्रतिक्रिया दिएको छ । ‘इस्लामिक गणतन्त्र इरानले आफूलाई विदेशी आक्रमणविरुद्ध आफ्नो रक्षा गर्नु अधिकार र बाध्यता ठान्छ,’ संयुक्त राष्ट्रसंघीय बडापत्रको धारा ५१ लाई उद्धृत गर्दै इरानी विदेश मन्त्रालयले भनेको छ । उक्त धारामा आत्मरक्षाको अधिकार अन्तर्राष्ट्रिय कानुनको आधारभूत सिद्धान्त भएको र कुनै पनि देशले सशस्त्र आक्रमणविरुद्ध आफ्नो रक्षा गर्न सक्ने उल्लेख छ । आईडीएफले सिरियाको राजधानी दमास्कस सहित मध्य र दक्षिणी क्षेत्रका सैन्य स्थलमा पनि आक्रमण गरेको छ ।
इराकी राजधानी बग्दादनजिकै पनि विस्फोटन भएको बीबीसीले जनाएको छ । तर इजरायलले इरानबाहेक अन्य देशमा गरिएको आक्रमणबारे कुनै विवरण सार्वजनिक गरेको छैन । इरान र इराकले इजरायली आक्रमणका कारण बन्द गरिएको हवाई सेवा पुनः सञ्चालनमा आएको जनाएका छन् ।
अमेरिकाले इजरायली आक्रमणमा आफ्नो कुनै संलग्नता नभएको जनाएको छ । तर उसले इजरायलविरुद्ध बदला नलिन इरानलाई आग्रह गरेको छ । ‘यदि इरानले फेरि जवाफ दिन खोज्यो भने हामी तयार हुनेछौं र इरानका लागि फेरि एक पटक भयावह परिणाम भोग्नेछ,’ अमेरिकी वरिष्ठ अधिकारीद्वारा जारी विज्ञप्तिमा भनिएको छ ।
अमेरिकाले त्यस्तो देख्न नचाहेको विज्ञप्तिमा उल्लेख छ । ‘इजरायल र इरानबीचको प्रत्यक्ष आक्रमण र प्रत्याक्रमणको अन्त्य हुनुपर्छ,’ विज्ञप्तिमा भनिएको छ । लेबनानमा युद्धको अन्त्य सुनिश्चित गर्न र गाजामा युद्धविरामसँगै बन्धकहरूको रिहाइका लागि वासिङटन तयार रहेको विज्ञप्तिमा उल्लेख छ ।
बेलायतले भने इजरायलसँग इरानी आक्रमणबाट आफूलाई बचाउने अधिकार रहेको बताएको छ । ‘इजरायलसँग इरानी आक्रमणबाट आफूलाई बचाउने अधिकार छ भन्ने कुरामा म स्पष्ट छु र हामीले थप क्षेत्रीय द्वन्द्वबाट बच्न र सबै पक्षलाई संयमता अपनाउन आग्रह गर्नुपर्छ भन्ने कुरामा पनि म स्पष्ट छु,’ समोआमा आयोजित पत्रकार सम्मेलनमा बोल्दै बेलायती प्रधानमन्त्री केअर स्टार्मरले भने ।
इरानले आक्रमणको प्रतिक्रिया दिन नहुने स्टार्मरको भनाइ छ । ‘इरानले प्रतिक्रिया दिनु हुँदैन । हामी यस क्षेत्रको तनावपूर्ण अवस्था अन्त्यका लागि सहयोगीहरूसँग काम गर्न जारी राख्नेछौं,’ उनले भने । त्यस्तै, बेलायत सरकारका प्रवक्ताद्वारा जारी विज्ञप्तिमा बेलायत इजरायलको आत्मरक्षा र अन्तर्राष्ट्रिय मानवीय कानुनअन्तर्गत रहेर आफ्नो रक्षा गर्ने अधिकारको साथमा रहेको जनाइएको थियो ।
रुसले विकसित घटनाक्रमले इरान थप आक्रामक हुने चिन्ता व्यक्त गरेको छ । ‘हामी संलग्न सबै पक्षहरूलाई संयमता अपनाउन, हिंसा रोक्न र विनाशकारी परिदृश्यबाट बच्न आग्रह गर्दछौं,’ रुसी विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ता मारिया जाखारोभाले भनिन्, ‘इरानलाई प्रतिशोधात्मक कारबाहीमा उक्साउन रोक्न र अनियन्त्रित तनावबाट बाहिर निस्कनु आवश्यक छ ।’
साउदी अरब, मलेसिया, संयुक्त अरब इमरेट्स (यूएई), कतार, इजिप्ट, पाकिस्तान, टर्की, इराक, जोर्डन, कुवेत, ओमानलगायत देशले आक्रमणको निन्दा गरेका छन् । इजरायली आक्रमणले इरानको सार्वभौमसत्ता र अन्तर्राष्ट्रिय कानुन र मान्यताको उल्लंघन भएको साउदी अरबको भनाइ छ ।
त्यस्तै, मलेसियाले इरानस्थित सैन्य अखडामा इजरायलले गरेको आक्रमण ‘क्षेत्रीय सुरक्षालाई गम्भीर रूपमा कमजोर पार्ने’ अन्तर्राष्ट्रिय कानुनको स्पष्ट उल्लंघनको भएको जनाएको छ । ‘मलेसियाले शत्रुताको तत्काल अन्त्य गर्न र हिंसाको चक्रको अन्त्य गर्न आह्वान गर्छ,’ मलेसियाको विदेश मन्त्रालयद्वारा जारी विज्ञप्तिमा भनिएको छ । विज्ञप्तिमा मध्यपूर्वका देशहरूमा इजरायलको निरन्तर आक्रमणले यस क्षेत्रलाई फराकिलो युद्धको छेउमा पुर्याइरहेको उल्लेख गरिएको छ ।
यूएईले इजरायली आक्रमणको निन्दा गर्दै ‘जोखिम न्यूनीकरण गर्न र द्वन्द्व रोक्न अत्यन्त्र आत्मसंयम हुन आवश्यक’ भएको जनाइएको छ । त्यस्तै, कतारले इजरायली आक्रमणले अन्तर्राष्ट्रिय कानुनको स्पष्ट उल्लंघन भएको र सम्बन्धित सबै पक्षहरूलाई संयमता अपनाउन आग्रह गरेको छ । इजिप्टले मध्यपूर्वमा बढ्दो तनावबाट निकै चिन्तित भएको र क्षेत्रीय सुरक्षा तथा स्थिरतालाई खतरामा पार्ने सबै उपायहरूको निन्दा गरेको छ ।
पाकिस्तानले इरानस्थित सैन्य अखडाहरूमा इजरायलले गरेको आक्रमणको निन्दा गर्दै पश्चिम एसियामा द्वन्द्व बढाउनका लागि इजरायल ‘पूर्ण जिम्मेवार’ भएको जनाएको छ । ‘इस्लामिक गणतन्त्र इरानविरुद्ध इजरायलले शनिबार बिहान गरेको आक्रमणको पाकिस्तानले कडा निन्दा गर्दछ,’ पाकिस्तानी विदेश मन्त्रालयले जारी विज्ञप्तिमा भनिएको छ ।
त्यस्तै, टर्कीले इजरायली आक्रमणको भर्त्सना गर्दै अन्तर्राष्ट्रिय समुदायले कानुन कार्यान्वयन गरी इजरायली प्रधानमन्त्री नेतान्याहु सरकारलाई रोक्नुपर्ने जनाएको छ । ‘हामी यस क्षेत्रमा युद्ध, हिंसा वा अराजकता चाहँदैनौं,’ टर्कीको विदेश मन्त्रालयले भनेको छ । इराकी प्रधानमन्त्री कार्यालयले विज्ञप्ति जारी गर्दै ‘गाजा र लेबनानमा युद्धविराम गरी स्थायित्वका लागि क्षेत्रीय र अन्तर्राष्ट्रिय प्रयास गरिनुपर्ने’ जनाएको छ । जोर्डन, कुवेत, ओमान र प्यालेस्टिनी समूह हमासले पनि इजरायली आक्रमणको निन्दा गरेका छन् ।
इजरायलले तत्कालका लागि इरानमाथिको आक्रमण पूरा भएको जनाए पनि शनिबारको घटनाले पश्चिमा एसिया क्षेत्रमा तनाव थप बढ्दै जाने देखिन्छ । खासगरी घटनापछि इरान र उसका साझेदारहरू इजरायलसँग थप क्रुद्ध भएका छन् । यसको अर्थ इरानले इजरायलमाथि आक्रमण गर्ने अवसरको पर्खाइ सधैं रहने निश्चित छ ।
कसको सैन्य सामर्थ्य कति ?
जनसंख्या र भूगोलका आधारमा इरान इजरायलभन्दा निकै ठूलो छ । १६ लाख ४८ हजार १ सय ९५ वर्गकिमि क्षेत्रमा फैलिएको इरानको जनसंख्या करिब ९ करोड छ । २२ हजार १ सय ४५ वर्गकिलोमिटर क्षेत्रफल रहेको इजरायलको जनसंख्या ९४ लाख छ ।
भौगोलिक हिसाबले इजरायल र इरानबीचको हवाई दूरी १ हजार ७ सय २४ किलोमिटर छ । यस्तो अवस्थामा दुवै देशले एकअर्कामाथि आक्रमण गर्नका लागि सबैभन्दा सहज भनेको क्षेप्यास्त्र प्रहार नै हो । इरान पश्चिम एसियाकै सबैभन्दा ठूलो र विविधतायुक्त क्षेप्यास्त्र विकास गर्ने देश हो । इरानसँग कम्तीमा तीन हजार बलिस्टिक क्षेप्यास्त्र छन् ।
क्षेप्यास्त्रसँगै दुवै देशले एकअर्कामाथि आक्रमण गर्न ड्रोनको प्रयोग गर्ने गरेका छन् । इरानसँग छोटो र लामो दूरीमा प्रहार गर्ने मिल्ने ड्रोन पनि छन् । इजरायलले भने विभिन्न देशबाट क्षेप्यास्त्र आयात गर्ने गरेको छ । इजरायलको सबैभन्दा हातहतियार आपूर्तिकर्ता अमेरिका हो । अमेरिकी सहयोगमा नै इजरायल प्राविधिक रूपमा विश्वकै दक्ष सेना बनेको मानिन्छ । इजरायलले आयात गर्ने हातहतियार मध्ये करिब ६९ प्रतिशत अमेरिकी हुन् ।
त्यस्तै, अमेरिकाले दुई देशबीच भएको सम्झौताअनुसार इजरेललाई वार्षिक सैन्य सहायताका रूपमा ३ अर्ब ८ करोड अमेरिकी डलर दिने गरेको छ । अनुदानअन्तर्गत इजरायलले आक्रमणका लागि हालसम्मकै उत्कृष्ट मानिएको ‘एफ–३५ जोइन्ट स्ट्राइक फाइटर’ विमान किन्ने गरेको छ । इजरायलले अमेरिकासँग त्यस्ता ७५ वटा विमानको सम्झौता गरेकोमा ३० वटा पाइसकेको बीबीसीले जनाएको छ ।
जर्मनीसँग इजरायलले हवाई प्रतिरक्षा प्रणाली र सञ्चार उपकरणका सामग्री किन्ने गरेको छ । हेलिकोप्टर र नौसेनाका अस्त्र भने इटालीसँग खरिद गर्ने गरेको छ । त्यस्तै, बेलायत र क्यानडासँग पनि अस्त्र किन्ने गरेको छ । रक्षा खर्च हेर्ने हो भने इरानको भन्दा इजरायलको छ । अघिल्लो वर्ष इजरायलको रक्षा बजेट १९ अर्ब अमेरिकी डलर थियो भने इरानको ७ अर्ब ४ करोड मात्र थियो । इजरायलसँग १ लाख ७० हजार र इरानसँग ६ लाख सैनिक छन् । दुवै देशबीच औपचारिक रूपमा युद्ध नभए पनि लामो समयदेखि अनौपचारिक द्वन्द्वमा छन् ।
भौगोलिक हिसाबले निकै टाढा भएका कारण दुई देशका सेनाबीच प्रत्यक्ष युद्ध हुने सम्भावना छैन । इरानसहित पश्चिम एसिया क्षेत्रका अन्य देशमा इरानी अधिकारीहरूको हत्याका लागि इजरायल जिम्मेवार ठानिन्छ । इरानले भने इजरायलमाथि अन्य कुनै पक्षमार्फत अर्थात् ‘प्रोक्सी’ आक्रमण गर्ने गरेको छ । त्यसका लागि उसले हमास, हेजबुल्लाह वा हुथीलाई प्रयोग गर्ने गरेको छ । इरानले लेबनानस्थित सैन्य तथा राजनीतिक समूह हेज्बुल्लाह, यमनस्थित हुथी र गाजास्थित हमासलाई अस्त्र, गोलाबारुद र प्रशिक्षण प्रदान गर्ने गरेको छ । त्यस्तै, इराक र सिरियास्थित इरान समर्थित विभिन्न समूहहरू पनि शक्तिशाली रहेको बताइन्छ । इरानले सिरियाली सरकारलाई साथ दिन्छ र सिरियाली भूमिबाट समेत आफूमाथि आक्रमण गर्ने गरेको इजरायलको दाबी छ ।
इजरायलको प्रतिरक्षा प्रणालीका मेरुदण्ड ‘आइरन डोम’ र ‘एरो’ हुन् । यिनै प्रणालीमार्फत इजरायलले आफूमाथि प्रहार गरिएका क्षेप्यास्त्रलगायतका हतियारहरू निस्तेज पार्ने गरेको छ । इरानको प्रतिरक्षा प्रणाली भने प्राविधिक रूपमा इजरायलको भन्दा कमजोर छ । इजरायलसँग युद्धका लागि प्रयोग गर्न सकिने ३ सय ४० वटा सैन्य विमान छन् । इजरेलसँग लामो दूरीमा आक्रमण गर्न सक्ने ‘एफ–१५’ जेट विमान, राडार छल्न सक्ने ‘एफ–३५’ जेट विमान र तीव्र गतिमा आक्रमण गर्न सक्ने हेलिकोप्टरहरू छन् । तर इरानसँग ३२ वटा मात्र लडाइँमा प्रयोग गर्न सकिने विमान छन् । यस आधारमा हवाई आक्रमणका लागि इजरायल इरानभन्दा बढी क्षमतावान् देखिन्छ । इरानी जलसेनासँग २ सय २० वटा पानीजहाज छन् भने इजरेलसँग ६० वटा मात्र छन् ।
इजरालसँग परमाणु अस्त्र भएको ठानिन्छ । तर उसले त्यसको प्रस्ट रूपमा केही उल्लेख गरेको छैन । तर इरानसँग त्यस्ता अस्त्र नरहेको ठानिएको छ । इरानले परमाणु हतियार राखेको आरोप लाग्दै आएको भए पनि तेहरानले आफ्नो परमाणु कार्यक्रम अस्त्र निर्माणका लागि प्रयोग नगरेको दाबी गर्दै आएको छ ।
(एजेन्सीहरूको सहयोगमा)
