— अमेरिकामा राष्ट्रपतीय चुनाव हुन अब एक साता मात्र बाँकी छ । आगामी मंगलबार नोभेम्बर ५ मा हुने राष्ट्रपतीय चुनावमा डेमोक्रेटिक दलका तर्फबाट उपराष्ट्रपति कमला ह्यारिस र रिपब्लिकन दलका तर्फबाट पूर्वराष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्प उम्मेदवार छन् । सुरुमा अघिल्लो चुनावकै उम्मेदवारद्वय ट्रम्प र राष्ट्रपति जो बाइडेनबीच प्रतिस्पर्धा हुने देखिएको थियो ।
तर उमेरका कारण आगामी कार्यभार सम्हाल्न नसक्ने आलोचनापछि बाइडेन गत जुलाई २१ मा चुनावी मैदानबाट पछि हटे । उनको बहिर्गमनसँगै डेमोक्रेटिक पार्टीले ह्यारिसलाई आधिकारिक उम्मेदवार चयन गरेको हो ।
अमेरिकाकै पहिलो महिला राष्ट्रपतिको कीर्तिमान राख्ने दौडमा छिन् ह्यारिस । तर उनलाई रोक्दै दोस्रो कार्यकालका लागि ह्वाइट हाउस प्रवेश गर्न ट्रम्पले पाको उमेरमा पनि उत्तिकै कसरत गरेका छन् । चुनावी मैदानमा ह्यारिसको प्रवेशसँगै ७८ वर्षीय ट्रम्पले आफूभन्दा १८ वर्ष कान्छी ह्यारिसलाई पराजित गर्न लगभग असम्भव हुने देखिएको थियो । तर बिस्तारै ट्रम्पले राजनीतिक दौडमा सुधार ल्याएको देखिएको छ । निर्वाचन अभियान सुरु गरेको केही सातामा बाइडेनभन्दा ह्यारिसप्रति मतदाताको समर्थन बढेको थियो । अगस्ट अन्तिमसम्मको अवस्थामा उनले करिब चार प्रतिशतको अग्रता कायम राखेकी थिइन् । तर सेप्टेम्बर सुरु भएसँगै ट्रम्पको अवस्थामा केही सुधार देखिएको छ ।
दुई उम्मेदवारबीच सेप्टेम्बर १० मा चुनावी बहस भएको थियो । टेलिभिजनमार्फत ७ करोडले प्रत्यक्ष हेरेको बहसमा ह्यारिस ट्रम्पमाथि हाबी देखिन्थिन् । तर उक्त बहसपछि पनि दुवै उम्मेदवारको अवस्थामा खासै ठूलो परिवर्तन देखिएको छैन । पछिल्ला चुनावी सर्वेक्षणले यस पटकको राष्ट्रपतीय चुनाव हालसम्मकै प्रतिस्पर्धात्मक हुने देखाएका छन् । पछिल्ला मत सर्वेक्षणका अनुसार ट्रम्पभन्दा ह्यारिस झिनो रूपमा अगाडि देखिएकी छन् । एबीसी न्युजले गरेको सर्वेक्षणमा ह्यारिसलाई ४८.१ प्रतिशतले मत दिने देखिएको छ । ट्रम्पले ४६.७ प्रतिशत मतदाताको समर्थन जुटाइसकेको मत सर्वेक्षणले देखाएको छ ।
सर्वेक्षणअनुसार अझै पनि ५.२ प्रतिशत मतदाता अनिर्णीत नै छन् । त्यस्ता मतदाताको समर्थन नै दुवै उम्मेदवारलाई जितका लागि महत्त्वपूर्ण देखिएको छ । सोझो हिसाबमा ५.२ प्रतिशतमध्ये बहुमत मतदातालाई रिझाउन सक्ने उम्मेदवारले नै चार वर्षका लागि ह्वाइट हाउसमा प्रवेश पाउने आकलन गर्न सकिन्छ । तर अमेरिकी राष्ट्रपतीय चुनावमा धेरै मत ल्याउने उम्मेदवार नै निर्वाचित हुन्छ भन्ने छैन । उम्मेदवारले केही राज्यहरूमा निकै कम मतान्तरबाट चुनाव जितेको खण्डमा देशभरको समग्र मत कम आउँदा पनि राष्ट्रपतिमा निर्वाचित हुने सम्भावना हुन्छ । सन् २०१६ मा देशभरिबाट पाएको मत हिलारी क्लिन्टनको भन्दा करिब ३० लाख कम भएको अवस्थामा पनि डोनाल्ड ट्रम्प राष्ट्रपति निर्वाचित भएका थिए । त्यस्तै, सन् २००० मा राष्ट्रपतिमा निर्वाचित रिपब्लिकन दलका जर्ज डब्लू बुसले डेमोक्रेटिक उम्मेदवार अल गोरको भन्दा पाँच लाख कम मत पाएका थिए ।
k
अमेरिकामा ‘इलेक्टोरल कलेज’ भनिने ‘निर्वाचन मण्डल’मा आधारित प्रणालीले चुनावी परिणामको छिनोफानो लगाउने गर्छ । अमेरिकाका ५० राज्यका लागि जनसंख्याका आधारमा ‘इलेक्टोरल कलेज मत’ निर्धारण गरिएको हुन्छ । क्यालिफोर्निया राज्यसँग सर्वाधिक ५४ इलेक्टोरल मत छ । कम जनसंख्या भएका वायोमिङ, अलास्का, नर्थ डकोटा र वासिङटन डीसीको समान तीन इलेक्टोरल मत छ । अमेरिकी राष्ट्रपतिमा निर्वाचित हुन कुल ५ सय ३८ इलेक्टोरल मतमध्ये २ सय ७० ल्याउनुपर्छ । ५० राज्यमा ५ सय ३५ र संघीय राजधानी ‘डिस्ट्रिक्ट अफ कोलम्बिया’ सँग ३ इलेक्टोरल मत छ ।
राज्यका लागि इलेक्टोरल मत निर्धारण गरिएकाले मतदाताले राष्ट्रियस्तरमा नभई राज्यस्तरीय प्रतिस्पर्धाका लागि मत दिन्छन् । त्यसको मतलब मतदाताले दिएको मत सिधै उम्मेदवारहरूलाई नगई इलेक्टोरल मत चयनका लागि जान्छ । निर्वाचन सकिएको केही सातामा हुने इलेक्टोरल कलेजको भेलाले राष्ट्रपति र उपराष्ट्रपति छान्ने गर्छ ।
राजनीतिक दलले आफ्ना समर्थक वा पार्टी अधिकारीलाई चुनाव हुनुअघि नै इलेक्टोरलका रूपमा चयन गर्ने गर्छन् । कम्तीमा २ सय ७० इलेक्टोरल कलेज मत पाउने उम्मेदवार राष्ट्रपतिमा निर्वाचित हुन्छन् । त्योसँगै राष्ट्रपतिले उपराष्ट्रपतिको उम्मेदवारका लागि चयन गरेका व्यक्ति पनि स्वतः निर्वाचित हुन्छन् । इलेक्टरहरूले सिद्धान्ततः आफूलाई मन परेको उम्मेदवारलाई मत दिन पाउँछन् । तर व्यवहारमा भने इलेक्टरहरूले आफ्नो राज्यमा लोकप्रिय मत बढी पाउने उम्मेदवारलाई नै समर्थन गर्ने गर्छन् ।
राज्यमा बढी मत पाउने उम्मेदवारलाई छोडेर अर्कोलाई मत दिने निर्वाचकलाई विश्वासघातीको संज्ञा दिने गरिन्छ । सन् २०१६ मा निर्वाचन मण्डलका ७ जनाले राज्यमा कम मत ल्याउने उम्मेदवारलाई मत दिएका थिए । तर उनीहरूको मतका कारण अन्तिम परिणाममा भने कुनै असर पुगेन । केही राज्यमा भने त्यस्ता विश्वासघाती निर्वाचकलाई जरिवाना हुने वा मुद्दा चल्ने व्यवस्था छ ।
दुई उम्मेदवारले पाएको इलेक्टोरल मत बराबर भयो भने अमेरिकी संसद्को तल्लो सदनले मतदानमार्फत सबैभन्दा बढी इलेक्टोरल मत पाउने तीन उम्मेदवारबीचबाट राष्ट्रपति छान्छ । यस्तो प्रक्रियाबाट अमेरिकामा एक पटक मात्रै राष्ट्रपति निर्वाचित गरिएको छ । सन् १८२४ को राष्ट्रपतीय चुनावको इलेक्टोरल कलेज चार उम्मेदवारहरूबीच बाँडिएका कारण कसैले पनि बहुमत पाएका थिएनन् । त्यसपछि तल्लो सदनले जोन क्विन्सी एडम्सलाई राष्ट्रपतिमा निर्वाचित गरेको थियो ।
दुई राज्यमा बाहेक अन्यत्र सर्वाधिक मत ल्याउने उम्मेदवारले उक्त राज्यका लागि तोकिएको सबै मतभार अर्थात् इलेक्टोरल कलेज मत हात पार्ने प्रावधान छ । मेइन र नेब्रास्का राज्यले अमेरिकी कंग्रेस र राज्यस्तरको चुनावमा प्राप्त लोकप्रिय भोट प्रतिबिम्बित गर्ने थप जटिल प्रणाली अपनाएका छन् । जसका कारण ती राज्यको इलेक्टोरल मत विभाजित हुन सक्छ । अमेरिकामा ५० राज्य छन् । अधिकांश राज्यले परम्परागत रूपमा राष्ट्रपतीय निर्वाचनमा प्रायः एउटै पार्टीलाई मत दिन्छन् । त्यस्ता राज्यहरू ‘ब्लू’ र ‘रेड’ स्टेटका रूपमा चिनिन्छन् । डेमोक्रेटिक दलका उम्मेदवारको पक्षमा रहेका राज्यलाई ‘ब्लू’ र रिपब्लिकन उम्मेदवारको पक्षमा रहेका राज्यलाई ‘रेड’ स्टेट भनिन्छ ।
केही राज्यमा मात्र हरेक निर्वाचनमा उम्मेदवारहरूबीच प्रतिस्पर्धा हुन्छ । ती राज्यले नै समग्र निर्वाचनको परिणामलाई नै तलमाथि पारिदिन्छन् । ती राज्यलाई ‘ब्याटलग्राउन्ड स्टेट’ वा ‘स्विङ स्टेट’ भन्ने गरिन्छ । यस वर्षको चुनावमा ह्यारिस र ट्रम्पबीच चर्को प्रतिस्पर्धा रहेका ७ राज्यलाई ‘ब्याटलग्राउन्ड स्टेट’ मानिएको छ । यो सूचीमा पेन्सिलभेनिया, जर्जिया, नर्थ क्यारोलाइना, मिसिगन, एरिजोना, विस्कन्सिन र नेभादा छन् ।
पेन्सिलभेनियामा १९, जर्जियामा १६, नर्थ क्यारोलाइनामा १६, मिसिगनमा १५, एरिजोनामा ११, विस्कन्सिनमा १० र नेभादामा ६ गरी यी सात राज्यमा कुल ९३ इलेक्टोरल मत छ । मत सर्वेक्षणहरूका अनुसार यी सात वटै राज्यमा हालसम्म कुनै पनि उम्मेदवारले स्पष्ट र निर्णायक अग्रता कायम गर्न सकेका छैनन् । यीमध्ये पाँच राज्यमा ट्रम्प र दुई राज्यमा ह्यारिस अघि देखिएकी छन् । सर्वेक्षणअनुसार यी राज्यमा दुवै उम्मेदवारले पाउने मतको अन्तर निकै कम देखिएको छ । जसका कारण यी ७ राज्यमा कुन उम्मेदवार विजयी हुन्छन् भन्ने टुंगो लाग्न सकेको छैन ।
अगस्टयताका सर्वेक्षणहरू हेर्ने हो भने यी राज्यमा सधैं कुनै पनि उम्मेदवारको अग्रता छैन । केही सातायता भने यीमध्ये अधिकांश राज्यमा ट्रम्प झिनो मतले अगाडि देखिन्छन् । एबीसी न्युजले मंगलबार गरेको सर्वेक्षणअनुसार रिपब्लिकन उम्मेदवार ट्रम्प एरिजोनामा १.९ प्रतिशत, जर्जियामा १.५, नेभादामा ०.२, नर्थ क्यारोलाइनमा १.३, पेन्सिलभेनियामा ०.३ प्रतिशतले अघि देखिएका छन् । ह्यारिस मिसिगनमा ०.५ प्रतिशतले अघि छिन् । विस्कन्सिनमा दुवै उम्मेदवारले बराबर मत पाउने देखिएको छ ।
सन् २०१६ मा ट्रम्प विजयी हुनुअघि पेन्सिलभेनिया, मिसिगन र विस्कन्सिन राज्यहरू डेमोक्रेटिक पार्टीको गढका रूपमा चिनिन्थे । सन् २०२० मा जो बाइडेनले पुनः ती राज्यमा डेमोक्रेटिकको प्रभाव स्थापित गर्न सफल भएका थिए । यस आधारमा यी राज्यको मतलाई आफ्नो पक्षमा पारेको खण्डमा ह्यारिस विजयी हुने सर्वेक्षणहरूले देखाएका छन् । ट्रम्पका लागि पनि राष्ट्रपति बन्न लगभग त्यस्तै अवस्था छ । त्यसकारण पनि दुवै उम्मेदवारले ‘स्विङ स्टेट’ मा आफ्नो ध्यान केन्द्रित गरिरहेका छन् ।
नोभेम्बर ५ मा अमेरिकी मतदाताले देशको ४७ औं राष्ट्रपतिसँगै संघीय, राज्य र स्थानीयस्तरमा पनि प्रतिनिधिहरू चयन गर्छन् । ५० वटै राज्यका मतदाताले संघीय संसद्को तल्लो सदन हाउस अफ रेप्रिजेन्टेटिभ्सका ४ सय ३५ सदस्य निर्वाचित गर्दै छन् । हरेक राज्यका लागि तल्लो सदनका प्रतिनिधिको संख्या जनसंख्याका आधारमा निर्धारण गरिएको छ । हाउस अफ रेप्रिजेन्टेटिभ्समा हाल रिपब्लिकनका २ सय २० र डेमोक्रेटिकका २ सय १२ सदस्य छन् ।
त्यस्तै, मंगलबार हुने चुनावबाट सय सदस्यीय माथिल्लो सदन सिनेटका ३३ सदस्य पनि निर्वाचित हुँदै छन् । सिनेटमा हरेक राज्यबाट दुई सदस्य निर्वाचित हुने व्यवस्था छ । सिनेटमा हाल रिपब्लिकनका ४९, डेमोक्रेटिकका ४७ र डेमोक्रेटिक पक्षधर ४ स्वतन्त्र सदस्य छन् । मोन्टाना, विस्कन्सिन, ओहायो, नेभादा, पेन्सिलभेनिया, मिसिगन, एरिजोना र टेक्सास राज्यमा सिनेट सदस्यका लागि हुने निर्वाचन निकै प्रतिस्पर्धात्मक हुने ठानिएको छ । यी आठमध्ये हाल ७ सदस्य डेमोक्रेटिक दलका छन् ।
अमेरिकामा सिनेटको अध्यक्ष उपराष्ट्रपति हुन्छन् । उनले सिनेटका सत्रहरूको अध्यक्षता गर्नुका साथै निर्णायक मत दिन्छन् । सिनेटले विधेयक पारित गर्नुका अलावा राष्ट्रपतिद्वारा नियुक्त मन्त्रिपरिषद् सदस्यहरू, सर्वोच्च अदालत र अन्य संघीय न्यायाधीशहरू र राजदूतहरूको नियुक्ति पारित गर्नुपर्छ ।
त्यस्तै, ११ राज्य र दुई क्षेत्रका मतदाताले गभर्नर निर्वाचित गर्दै छन् । अमेरिकन समोआ, डेलावेयर, इन्डियान, मिसोरी, न्यु ह्याम्सायर, नर्थ क्यारोलाइना, नर्थ डकोटा, प्युटो रिको, युटा, भर्मन्ट, वासिङटन र वेस्ट भर्जिनियामा नयाँ गभर्नर निर्वाचित हुँदै छन् ।
-एजेन्सीहरूको सहयोगमा
