— रुसी राष्ट्रपति बोरिस यल्तसिनले सन् १९९९ डिसेम्बर ३१ मा अप्रत्यासित घोषणा गर्दै भनेका थिए, 'जब देशमा लगभग सबै नागरिकले भविष्य देखेको राष्ट्रपति हुन सक्ने बलियो नेता छ भने म किन थप ६ महिना सत्तामा टाँसिइरहने ?
येल्तसिनले सोभियत संघको विघटनबाट आमरुसी जनतामा परेको पीडा स्वीकार्दै भनेका थिए, 'उनको बाटोमा म किन उभिइरहनू ?' यल्तसिनले त्यतिबेला उल्लेख गरेको व्यक्ति अरू कोही नभएर भ्लादिमिर पुटिन हुन् । पुटिन त्यतिबेला रुसका प्रधानमन्त्री थिए ।
यल्तसिनले सन् १९९९ अगस्ट ९ मा पुटिनलाई प्रधानमन्त्रीमा नियुक्त गरेका थिए । करिब पाँच महिनाअघि मात्रै प्रधानमन्त्री बनेका पुटिन राजनीतिक रूपमा पनि खासै परिचित थिएनन् ।
तर यल्तसिनले राजिनामा दिएसँगै रुसी संविधानअनुसार पुटिन कार्यवाहक राष्ट्रपति बने । त्यसयता उनी निरन्तर सत्तामा छन् । पुटिनले रुसी सत्ताको नेतृत्व गरेको आइतबार २५ वर्ष पूरा भएको छ । दुई दशकभन्दा बढी त राष्ट्रपति नै भए । सन् २००८ देखि चार वर्ष भने उनी प्रधानमन्त्री थिए । तर पनि सत्ताको बागडोर भने आफ्नै हातमा थियो ।
अढाई दशकको अविधमा पुटिन सधैंजसो चर्चाको केन्द्रमा रहे । जता गए, जे गरे ती सबै विश्वभरका सञ्चार माध्यमहरूमा समाचारका शीर्षक बने ।
पुटिन तत्कालीन सोभियत संघ (रुस) को सेन्ट पिटर्सबर्गको एक सामान्य परिवारमा सन् १९५२ अक्टोबर ७ मा जन्मिएका हुन् । त्यसताका युवाका लागि अनिवार्य भएकाले उनी सैन्य तालिममा सहभागी भए र सन् १९७५ मा रुसी गुप्तचर विभाग केजीबी (राष्ट्रिय सुरक्षा समिति) का लागि काम गर्न थाले ।
करिब डेढ दशकभन्दा लामो गुप्तचर सेवाका क्रममा पुटिनले सोभियत संघको विघटनपछि १९९१ मा केजीबीको लेफ्टिनेन्ट कर्नेल पदबाट अवकाश लिए । त्यसको केही समयमा उनी सेन्ट पिटर्सबर्गका पहिलो जननिर्वाचित मेयरको सल्लाहकार र १९९४ मा सहरको उपमेयर बने ।
सेन्टपिटर्सबर्गमा भ्रष्टाचार र अव्यवस्था अन्त्यका लागि महत्त्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरेका कारण चर्चित बनेका पुटिनले रुसी राष्ट्रपति कार्यालयम क्रेमलिनमा काम गर्न पाए । The 'silver jubilee' of a powerful dictator
सन् १९९९ मा बाेरिस यल्तसिनसँग भ्लादिमिर पुटिन । तस्बिर : एपी
सोभियत संघको विघटनसँगै मिखाइल गोर्बाचोभले राजीनामा दिएपछि बोरिस यल्तसिन रुसको राष्ट्रपति बने । पुटिनले १९९८ मा संघीय सुरक्षा सेवा (एफएसबी) को निर्देशकको जिम्मेवारी पाए । अर्को वर्ष यल्तसिनले पुटिनलाई प्रधानमन्त्री बनाए ।
पुटिनको राष्ट्रपतीय कार्यकालको सुरुआत भने चेचन्यासँगको द्वन्द्वबाट भयो । व्यवस्थित सैन्य कारबाहीसँगै चेचेन विद्रोहीलाई परास्त गरेसँगै उनी रुसको निर्विकल्प नेताका रूपमा अघि आए । यल्तसिनको राजीनामासँगै कार्यवाहक राष्ट्रपति बनेका पुटिन सन् २००० मार्च २६ मा भएको चुनावबाट पहिलोपटक राष्ट्रपतिमा निर्वाचित भए ।
सन् २००० मे ७ देखि लगातार दुई कार्यकाल राष्ट्रपति भएपछि भने उनी कानुनी प्रावधानका कारण पदबाट बाहिरिन बाध्य भए । तर रणनीतिक रूपमा विश्वासपात्र दिमित्री मेदभेदेभलाई राष्ट्रपतिमा निर्वाचित गराई सत्ताको साचो आफैंमा राख्न सफल भए ।
त्यसपछि प्रधानमन्त्री बनेका पुटिनले चार वर्ष मेदभेदेभलाई ‘रबर स्ट्याम्प’ राष्ट्रपतिका रूपमा चलाए । मेदभेदेभकै कार्यकालमा रुसी राष्ट्रपतिको कार्यकाल ४ वर्षबाट बढाएर ६ वर्ष पुर्याइयो । त्यसपछि सन् २०१२ मा तेस्रो, २०१८ मा चौथो र २०२४ मा चौंथो कार्यकालका लागि निर्वाचित भए ।
२०१८ मा अन्तिम ६ वर्षे कार्यकालका लागि निर्वाचित भएका पुटिनले २०२१ मा नयाँ कानुनमार्फत थप दुई कार्यकाल राष्ट्रपति बन्न बाटो खुला गरेका थिए । कानुनतः पुटिन सन् २०३६ सम्म राष्ट्रपति हुन पाउँछन् ।
राष्ट्रपतिको पहिलो कार्यकालमै सञ्चार माध्यम, इन्धन व्यापारीमाथि नियन्त्रण कायम गर्दै कुलीनतन्त्रको विरोधमा उत्रिएपछि पुटिनसँग शक्ति र पैसा सबैमा पहुँच छ । पछिल्लो समय पुटिन आफ्ना हरेक क्रियाकलापलाई सरकारी निर्णय र कानुनी प्रक्रियाको खोल ओढाइदिन सक्षम देखिन्छन् ।
आफ्ना विरोधी तथा आलोचकलाई तह लगाउनु पुटिनका लागि सामान्य हो । पुटिनका कट्टर आलोचक तथा विपक्षी नेता एलेक्सी नाभाल्नी सन् मा २०२० अगष्ट एक शंकास्पद विष आक्रमणमा परे । जर्मनीमा उपचारपछि रुस फर्केका नाभाल्नीलाई पक्राउ गरियो आर्थिक अपचलनको मुद्दा लगाइयो । उक्त मुद्दामा दोषी ठहर भएपछि जेल सजाय काटिरहेका नाभाल्नीको सन् २०२४ फेब्रुअरीमा रहस्यमय तरिकाले मृत्यु भइसकेको छ ।
उदारवादी सोचको प्रविधितन्त्र र राजनीतिलाई अर्थतन्त्र जिम्मा लगाउनु भनेको केजीबीका पूर्वअधिकारीलाई आँखा चिम्लेर विश्वास गर्नुसरह भएको बताउने गर्छन् पुटिन । त्यसका साथै, ‘पुटिन नभए रुस रहन्न’ भन्ने समर्थकको दाबी ठीक रहेकामा जनतालाई आश्वस्त पार्न पनि सफल देखिन्छन् उनी । आवश्यक परेको खण्डमा दमन र सैनिक शक्तिमार्फत आफ्नो शक्ति सुदृढ गर्छन् उनी ।The 'silver jubilee' of a powerful dictator
उत्तर कोरियाली सर्वोच्च नेता किम जोङ-उनसँग भ्लादिमिर पुटिन । तस्बिर : एपी
उमेरले ७३ वर्ष टेकिसकेका पुटिन अझै पनि हट्टाकट्टा र तन्दुरुस्त छन् । कहिले साइबेरियाको चिसो तालमा नुहाउँदै गरिरहेका वा माछा मारिरहेका देखिन्छन् पुटिन । त्यस्तै, पुटिनलाई जंगलमा सिकार गरिरहेको, घोडा कुदाइरहेको, आइस हक्की वा जुडो खेलिरहेको देख्नु सामान्य हो । लडाकु विमान उडाउने, पन्डुब्बी चलाउने क्षमता पनि छ उनको । अचुक निसानेबाज पुटिन कुकुर र घडीका पनि सौखिन छन् । ५ फिट ७ इन्च उचाइका पुटिन फेसनप्रति पनि निकै सचेत देखिन्छन् ।
सार्वजनिक कार्यक्रममा भने पुटिनले अठारौं शताब्दीका रुसी सम्राट् ‘पिटर द ग्रेट’ को प्रशंसा गर्छन् । निर्मम र स्वेच्छाचारी शासक पिटर द ग्रेट पश्चिमा सोच, विज्ञान र संस्कृतिका प्रशंसक थिए । नेतृत्वमा रुसले लडेको युद्धमा बल्टिकदेखी ब्ल्याक सीसम्मको भूभाग नियन्त्रण गरेको थियो । युक्रेन युद्धलाई पुटिनले तीन शताब्दीअघि पिटरले देशको भूमि विस्तार गर्न लडेको उक्त युद्धसँग तुलना गर्ने गरेका छन् ।
पुटिन सम्भवतः विश्वकै एकमात्र शक्तिशाली तानाशाह हुन् । पश्चिमाहरू रूसलाई सोभियत संघको अवयवका रूपमा हेर्छन् भने पुटिनलाई स्टालिनपछिको सबैभन्दा शक्तिशाली शासकका रूपमा लिन्छन् । नेतृत्व कमजोर हुँदा देशले सामना गर्नुपर्ने समस्याबारे राम्ररी बुझेका पुटिन शक्तिका लागि कसैसँग सम्झौता गर्न जान्दैनन् । पुटिनको यही बानीलाई भने अमेरिका लगायतका पश्चिमा देशहरूले ‘अटेरी शासक’ को संज्ञा दिएका छन् । सन् १९९० को दशकमा रुसलाई अराजकताबाट निकालेर पुनः विश्व शक्तिका रूपमा स्थापित गर्न सकेकाले मात्र पुटिनले यो उपाधि पाएका हुन् ।
चेचेन विद्रोह दबाएका पुटिनले सन् २०१४ मा क्राइमियालाई रुसमा गाभे । लेबनानमा आक्रमण मात्र होइन, सिरियामा सैन्य हस्तक्षेप पनि गरे । यद्यपी सिरियामा रुस समर्थित नेता बसर अल असदको शासन हालै ढलेको छ । विद्रोहीले देश कब्जा गरेपछी भागेका असद हाल रुसी राजधानी मस्कोमा छन् ।
पुटिनले सन् २०१६ मा अमेरिकी राष्ट्रपतिमा डोनाल्ड ट्रम्पलाई जिताउन चुनावमा साँठगाँठ गरेका समाचारहरू पनि बाहिरिए । अमेरिकी गुप्तचर संस्थाले त चुनावमा साँठगाँठ गरिएको निष्कर्ष समेत निकालेको थियो । उनी ट्रम्प गत नोभेम्बरमा भएको चुनावबाट दोस्रो कार्यकालका लागि राष्ट्रपतिमा निर्वाचित भइसकेका छन् । यही जनवरीबाट पद सम्हाल्ने ट्रम्प र पुटिनबीचको सम्बन्धले नै विश्वराजनीति निर्देशित हुने निश्चित छ ।
यसबीचमा पुटिनले सबैलाई जितेका छन् र रुसी हात माथि पारेका छन् । तर तीन वर्षअघि उनले चालेको कदमबाट भने उनी आफै अप्ठ्यारोमा परेका छन् । त्यो हो-युक्रेनमाथिको आक्रमण । युक्रेनमाथि पूर्ण रूपको आक्रमण सुरू गर्ने पुटिनको निर्णय भने केही हदसम्म प्रत्युपादक देखिएको छ । यसले विध्वंसकारी परिणामहरू निम्त्याएको छ र रुसले पनि ठूलो संख्यामा हातहतियार, सैन्य शक्ति र आर्थिक नोक्सानी व्यहोरेको छ ।
पछिल्लो समय रुसी सहरहरू नियमति ड्रोन आक्रमणको सिकार भइरहेका छन् । युक्रेनी सेनाले रुसको कुर्स्क क्षेत्र कब्जामा लिएको छ भने अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिबन्धहरूका कारण रुसी अर्थतन्त्र दबाबमा छ । देशभित्रै पनि विरोध प्रदर्शहरू हुन थालेका छन् ।
२५ वर्षअघि पद छाड्ने बेला यल्तसिनले पुटिनलाई भनेका थिए, 'रुसको ख्याल राख्नू ।' उमेर सात दशक नाघिसकेका पुटिनले अझै कतिन्जेल रुसको ख्याल राखिरहन सक्लान् त ?
